สเหตุกกุสลวิปากวณฺณนา

อโลภาทิวิปากเหตุสมฺปยุตฺตา ปน สเหตุกา, เต สมฺปโยคโต กามาวจรกุสลา วิย อฏฺฐวิธาฯ โสมนสฺสญาณาทิสมฺปโยโค ปเนตฺถ อาคมนาทิโต เวทิตพฺโพฯ ติเหตุกํ หิ กามาวจรกุสลํ ติเหตุกทฺวิเหตุกปฏิสนฺธิโย ทตฺวา ปวตฺเต ฉสุ ทฺวาเรสุ โสฬส วิปากานิ เทติ, ทุเหตุกํ ปน กุสลํ ทุเหตุกาเหตุกปฏิสนฺธิโย ทตฺวา ปวตฺเต ฉสุ ทฺวาเรสุ ติเหตุกรหิตานิ ทฺวาทส วิปากานิ เทติฯ อสงฺขาริกสสงฺขาริกภาโว ปเนตฺถ ปจฺจยวิเสสโตปิ โหติฯ พลวปจฺจเยนาปิ หิ อุปฺปนฺนํ อสงฺขาริกํ โหติ, ทุพฺพเลนาปิ อิตรํฯ เกจิ ปน อสงฺขาริเกน สสงฺขารวิปากานํ, สสงฺขาริเกน จ อสงฺขาริกานํ อุปฺปตฺติํ น อิจฺฉนฺติฯ ยสฺมา ปเนตานิ ปฏิสนฺธิทายกโต อญฺเญนาปิ กมฺเมน ปวตฺเต อกุสลวิปากานิ ปวตฺตนฺติ, ปฏฺฐาเน จ ‘‘สเหตุกํ ภวงฺคํ อเหตุกสฺส ภวงฺคสฺส อนนฺตรปจฺจเยน ปจฺจโย’’ติ (ปฏฺฐา. 3.1.102) วุตฺตํ, ตสฺมา อเหตุกปฏิสนฺธิกสฺส ปุคฺคลสฺส สุคติยํ ปวตฺเต สเหตุกานิปิ วิปากานิ ปวตฺตนฺติฯ ทุคฺคติยํ, ปน รูปาวจรภูมิยญฺจ อเหตุกาเนว ปวตฺตนฺติฯ เตสุปิ อติอิฏฺเฐ อารมฺมเณ โสมนสฺสสหคตานิ, อิฏฺฐมชฺฌตฺเต อุเปกฺขาสหคตานีติ เอวํ อาคมนาทิโต สมฺปโยคเภโท เวทิตพฺโพฯ

ธมฺมุทฺเทสาทิโต ปน ยาว สุญฺญตวารปริโยสานา กามาวจรกุสลสทิโสว สพฺโพ วินิจฺฉโย, เกวลญฺเจตฺถ เยวาปนเกสุ กรุณามุทิตา น สนฺติ สตฺตารมฺมณตฺตาฯ เอกนฺตปริตฺตารมฺมณา หิ กามาวจรวิปากาฯ วิรติโยเปตฺถ โลกิเยสุ เอกนฺตกุสลสภาวตฺตา น สนฺติฯ ‘‘ปญฺจสิกฺขาปทา กุสลา เอวา’’ติ (วิภ. 715 อาทโย) หิ วุตฺตํฯ ผสฺสาทโย เจตฺถ วิปากตฺตา อาทาเส มุขนิมิตฺตํ วิย นิรุสฺสาหสนฺตา, กุสลา ปน มุขํ วิย สอุสฺสาหาฯ สงฺคหวาเร จ ปญฺจงฺคิโก มคฺโค โหติ, อยํ วิเสโสฯ เสสํ ตาทิสเมวฯ

วิสยาทิปฺปเภทโต ปน ยฺวายํ กุสเลสุ กมฺมทฺวารปุญฺญกิริยาธิปตีหิ เภโท วุตฺโต, โส อิธ นตฺถิ อวิญฺญตฺติชนกโต, อวิปากธมฺมโต, ตถา อปฺปวตฺติโต จฯ

หีนตฺติกเภโท ปน อตฺถิ หีนมชฺฌิมปฺปณีตานํ กุสลานํ วิปากตฺตา , ตถา ทฺวารารมฺมณาทิเภโทฯ เอเต หิ หทยวตฺถุํ นิสฺสาย ทฺวารวินิมุตฺตา หุตฺวา เทวมนุสฺเสสุ ทฺวิเหตุกติเหตุกานํ เหฏฺฐา วุตฺตนเยน ปฏิสนฺธิภวงฺคจุติกิจฺจานิ, ฉทฺวาเร ฉสุ อารมฺมเณสุ ตทารมฺมณกิจฺจญฺจ สาธยมานา เอวํ จตูสุ ฐาเนสุ วิปจฺจนฺติฯ เอวเมเตสํ ทฺวารารมฺมณกิจฺจฏฺฐานานิ อนิพทฺธานิ, ตโต เตหิ เภโท โหติฯ วตฺถุ ปน ตตฺเถว นิพทฺธํ, ตโต น เภโทฯ อตีตาทิเภทโต ปเนตฺถาปิ อนนฺตตา วุตฺตนยา เอวาติฯ

กามาวจรสเหตุกกุสลวิปากา นิฏฺฐิตาฯ

รูปาวจรวิปากวณฺณนา

รูปาวจรวิปากาปิ สมฺปโยคเภทโต อตฺตโน กุสลา วิย ปญฺจวิธา โหนฺติฯ สพฺโพ เจตฺถ วินิจฺฉยเภโท กุสเล วุตฺตนโย เอวฯ วิปากภาวโต ปเนตฺถ ยถา หตฺถิอาทีนํ ฉายา ตํสทิสา, เอวํ กุสลาคมนโต จ ฌานงฺคาทิสมฺปยุตฺตธมฺมสมาโยโค, ปฏิปทาทิเภโท จ โหติฯ อปิเจตฺถ ติวิธาย ปฐมชฺฌานภูมิยา ปฐมชฺฌานวิปากา, ตถา ทุติยชฺฌานภูมิยา ทุติยชฺฌานวิปากา ตติยชฺฌานวิปากา จ, ตติยชฺฌานภูมิยา จตุตฺถชฺฌานวิปากา, เวหปฺผลปญฺจสุทฺธาวาสวเสน ฉพฺพิธาย จตุตฺถชฺฌานภูมิยา ปญฺจมชฺฌานวิปากา จ วุตฺตนเยน ปฏิสนฺธิภวงฺคจุติกิจฺจานิ สาธยมานา หทยวตฺถุํ นิสฺสาย ทฺวารวินิมุตฺตาว กมฺมนิมิตฺตสงฺขาตปญฺญตฺตารมฺมณา หุตฺวา วิปจฺจนฺตีติ อยํ วิเสโส, เสสํ ตาทิสเมวฯ

รูปาวจรวิปากา นิฏฺฐิตาฯ